Η λειτουργία του προγράμματος βασίζεται στον κριτικό προβληματισμό που αναπτύσσεται σήμερα σχετικά με την αντιμετώπιση των ψυχοκοινωνικών προβλημάτων. Το πρόγραμμα επιχειρεί να ανατρέψει το παραδοσιακό μοντέλο υλοποίησης των ψυχοκοινωνικών παρεμβάσεων, τοποθετώντας στο επίκεντρο τους άμεσα ενδιαφερομένους πολίτες και στην περιφέρεια τους ειδικούς λειτουργούς υγείας, σε ρόλους υποστήριξης και πλαισίωσης των πρωτοβουλιών των πολιτών. Για το σκοπό αυτό το πρόγραμμα αξιοποιεί τη φιλοσοφία της αμοιβαίας βοήθειας / αυτοβοήθειας και τη μεθοδολογία της Συμμετοχικής Έρευνας Δράσης. Οι ομάδες και πρωτοβουλίες αμοιβαίας βοήθειας / αλληλοβοήθειας αποτελούν διεθνώς τον τρίτο πυλώνα των προτάσεων αντιμετώπισης του προβλήματος της εξάρτησης πέρα από τα κλασσικά «στεγνά» θεραπευτικά προγράμματα και τα προγράμματα υποκατάστασης. Η αξιοποίηση των παραπάνω προσεγγίσεων έχει σαν αποτέλεσμα οι δράσεις του προγράμματος:
α) να αποτελούν προϊόν συνεχούς αλληλεπίδρασης με τους εκάστοτε ενδιαφερόμενους και εμπλεκόμενους και όχι άκαμπτες εφαρμογές θεωρητικών μοντέλων και σχημάτων από πλευράς ειδικών·
β) να απευθύνονται σε διευρυμένο αριθμό αποδεκτών και να οδηγούν σε αξιόπιστα αποτελέσματα, με χαμηλό κόστος.
Μεθοδολογία Παρέμβασης
Το πρόγραμμα δραστηριοποιείται στα πεδία της υποστήριξης εξαρτημένων ατόμων και της πρόληψης της χρήσης ψυχοτρόπων ουσιών:
Α. Ψυχοκοινωνική Υποστήριξη Ανθρώπων με Προβλήματα Εξάρτησης ή / και άλλα Ψυχοκοινωνικά Προβλήματα και των Οικογενειών τους
Το πρόγραμμα υποστηρίζει ανθρώπους με προβλήματα εξάρτησης ή / και άλλα ψυχοκοινωνικά προβλήματα, καθώς και τις οικογένειες ή τους οικείους τους σε πλαίσιο εξωτερικής παρακολούθησης. Βασικοί άξονες της λειτουργίας του είναι η ευαισθητοποίηση στην αυτοβοήθεια καθώς και η κινητοποίηση και εμψύχωση των χρηστών ψυχοτρόπων ουσιών για έναρξη ή συνέχιση της προσπάθειας απεξάρτησης σε συστηματική βάση. Δε χορηγεί φαρμακευτικές ουσίες και υποκατάστατα, ενώ στηρίζεται στην εθελοντική και ενεργητική συμμετοχή των μελών του. Χάρη στην καινοτόμο λειτουργία του, έχει τη δυνατότητα να παρέχει υπηρεσίες ψυχοκοινωνικής υποστήριξης σε μεγάλο αριθμό χρηστών ψυχοτρόπων ουσιών και μελών των οικογενειών τους, με επάρκεια, χαμηλό κόστος και χωρίς λίστες αναμονής.
Στα πλαίσια του προγράμματος πραγματοποιούνται:
· Ατομικές Συναντήσεις·
· Ομάδες υποστήριξης - κινητοποίησης ανθρώπων που αντιμετωπίζουν προβλήματα εξάρτησης·
· Υποστήριξη σε ιατρικά, νομικά και εκπαιδευτικά ζητήματα·
· Υποστήριξη σε επαγγελματικά ζητήματα·
· Δράσεις ευαισθητοποίησης σε πολιτιστικά, κοινωνικά και οικολογικά ζητήματα·
· Φυσιολατρικές / αθλητικές δραστηριότητες·
· Δράσεις εθελοντικής εργασίας·
· Προσέγγιση χρηστών ψυχοτρόπων ουσιών στο δρόμο (streetwork)·
· Υποστήριξη συγγενών και οικείων χρηστών ψυχοτρόπων ουσιών ή ανθρώπων με άλλα ψυχοκοινωνικά προβλήματα.
Β. Παρεμβάσεις Ενημέρωσης, Ευαισθητοποίησης και Πρόληψης της Χρήσης Ψυχοτρόπων Ουσιών
Το Πρόγραμμα Προαγωγής Aυτοβοήθειας αναπτύσσει βασισμένες στην κοινότητα, συστημικές (οικογένεια, σχολείο, συλλογικότητες, φορείς και υπηρεσίες, ΜΜΕ) παρεμβάσεις πρόληψης. Η προσέγγιση αυτή θεωρείται η πλέον αποτελεσματική στρατηγική πρόληψης, καθώς επιχειρεί να ενισχύσει ή / και να αποκαταστήσει το διαρρηγμένο κοινωνικό ιστό και να προάγει την κοινωνική ευημερία. Υπό αυτό το πρίσμα, η πρόληψη των ναρκωτικών αφορά μία ευρύτερη γκάμα ζητημάτων ζωής τα οποία οι πολίτες αναγνωρίζουν ως σημαντικά και τα οποία συμβάλλουν στη δημιουργία ενός υποστηρικτικού περιβάλλοντος που προάγει την ευημερία και περιορίζει τη ζήτηση και τη χρήση ψυχοτρόπων ουσιών.
Με βάση τα παραπάνω οι παρεμβάσεις πρόληψης του Προγράμματος Προαγωγής Αυτοβοήθειας διαρθρώνονται σε τρία επίπεδα τα οποία έχουν συμπληρωματική σχέση μεταξύ τους:
α) Καθολική πρόληψη: Παρεμβάσεις στο σύνολο του νεανικού πληθυσμού με στόχο την αποτροπή ή καθυστέρηση έναρξης της χρήσης ουσιών και της εμφάνισης των συναφών προβλημάτων.
β) Επικεντρωμένη πρόληψη: Παρεμβάσεις σε άτομα υψηλού κινδύνου, μέλη ευπαθών κοινωνικών ομάδων, τα οποία λόγω έλλειψης κοινωνικών δεσμών, πόρων και ευκαιριών, ενδέχεται να είναι πιο επιρρεπή στη χρήση ουσιών.
γ) Ενδεδειγμένη πρόληψη: Παρεμβάσεις διακοπής της χρήσης ουσιών σε νεαρά άτομα που έχουν αρχίσει τον πειραματισμό με τις ουσίες.
Για την επίτευξη των παραπάνω στόχων το Πρόγραμμα Προαγωγής Αυτοβοήθειας παρεμβαίνει και συνεργάζεται με όλες τις κοινωνικές δομές σε τοπικό επίπεδο:
· Παρεμβάσεις στην οικογένεια·
· Παρεμβάσεις στη σχολική κοινότητα·
· Παρεμβάσεις εκτός σχολικού πλαισίου σε νέους·
· Παρεμβάσεις στην κοινότητα·
· Παρεμβάσεις σε συνεργασία με τα ΜΜΕ.
Η παραπάνω προσέγγιση συμπλέει με τη θεώρηση του Υπουργείου Παιδείας, Δια Βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων για την Αγωγή και Προαγωγή Υγείας στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση. Επιπλέον, η εφαρμογή παρεμβάσεων πρόληψης στη βάση των αναγκών των τοπικών κοινωνιών, κεντρική στρατηγική του Προγράμματος Προαγωγής Αυτοβοήθειας, αποτελεί στόχο του τρέχοντος Εθνικού Σχεδίου Δράσης για τα Ναρκωτικά (1ος Άξονας: Πρόληψη, Δράση 2: Εθνικό Δίκτυο Πρόληψης). Σύμφωνα με τις διακηρύξεις της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας, εμπεριέχει τα κρίσιμα εκείνα χαρακτηριστικά για τη δημιουργία σχολείων και κοινοτήτων που προάγουν την ευημερία των μαθητών και των πολιτών αντίστοιχα. Οι παρεμβάσεις πρόληψης του προγράμματος έχουν την έγκριση του Υπουργείου Παιδείας, Δια Βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων.
Καινοτομία
Το Πρόγραμμα Προαγωγής Αυτοβοήθειας αποτελεί μια καινοτόμα πρόταση στην αντιμετώπιση της εξάρτησης από ψυχοτρόπους ουσίες και γενικότερα των ψυχοκοινωνικών προβλημάτων. Τα πρωτοποριακά στοιχεία που ενσωματώνει στη λειτουργία του είναι:
· Αξιοποίηση των πλέον σύγχρονων θεωριών και πρακτικών αντιμετώπισης των ψυχοκοινωνικών προβλημάτων.
· Αναίρεση του παραδοσιακού παραδείγματος παροχής βοήθειας, έμφαση στην κοινωνική και πολιτική διάσταση των ψυχοκοινωνικών προβλημάτων.
· Ανάπτυξη συμμετοχικών δράσεων με τους άμεσα ενδιαφερόμενους, με επίκεντρο την κάλυψη αναγκών, την προάσπιση των δικαιωμάτων και την επίλυση των προβλημάτων τους.
· Ενδυνάμωση της ιδιότητας του πολίτη.
· Ανάδειξη της κοινωνικής ευθύνης του επιστήμονα.
· Παροχή μεγάλου αριθμού ποιοτικών υπηρεσιών σε σταθερή βάση, με χαμηλό κόστος και χωρίς λίστες αναμονής.
· Υλοποίηση τρίτης γενιάς παρεμβάσεων πρόληψης για πρώτη φορά στην ελληνική πραγματικότητα.
· Ανάπτυξη νέων μεθοδολογικών προσεγγίσεων στην έρευνα, μέσα από τη μεθοδολογία της Συμμετοχικής Έρευνας Δράσης.
α) να αποτελούν προϊόν συνεχούς αλληλεπίδρασης με τους εκάστοτε ενδιαφερόμενους και εμπλεκόμενους και όχι άκαμπτες εφαρμογές θεωρητικών μοντέλων και σχημάτων από πλευράς ειδικών·
β) να απευθύνονται σε διευρυμένο αριθμό αποδεκτών και να οδηγούν σε αξιόπιστα αποτελέσματα, με χαμηλό κόστος.
Μεθοδολογία Παρέμβασης
Το πρόγραμμα δραστηριοποιείται στα πεδία της υποστήριξης εξαρτημένων ατόμων και της πρόληψης της χρήσης ψυχοτρόπων ουσιών:
Α. Ψυχοκοινωνική Υποστήριξη Ανθρώπων με Προβλήματα Εξάρτησης ή / και άλλα Ψυχοκοινωνικά Προβλήματα και των Οικογενειών τους
Το πρόγραμμα υποστηρίζει ανθρώπους με προβλήματα εξάρτησης ή / και άλλα ψυχοκοινωνικά προβλήματα, καθώς και τις οικογένειες ή τους οικείους τους σε πλαίσιο εξωτερικής παρακολούθησης. Βασικοί άξονες της λειτουργίας του είναι η ευαισθητοποίηση στην αυτοβοήθεια καθώς και η κινητοποίηση και εμψύχωση των χρηστών ψυχοτρόπων ουσιών για έναρξη ή συνέχιση της προσπάθειας απεξάρτησης σε συστηματική βάση. Δε χορηγεί φαρμακευτικές ουσίες και υποκατάστατα, ενώ στηρίζεται στην εθελοντική και ενεργητική συμμετοχή των μελών του. Χάρη στην καινοτόμο λειτουργία του, έχει τη δυνατότητα να παρέχει υπηρεσίες ψυχοκοινωνικής υποστήριξης σε μεγάλο αριθμό χρηστών ψυχοτρόπων ουσιών και μελών των οικογενειών τους, με επάρκεια, χαμηλό κόστος και χωρίς λίστες αναμονής.
Στα πλαίσια του προγράμματος πραγματοποιούνται:
· Ατομικές Συναντήσεις·
· Ομάδες υποστήριξης - κινητοποίησης ανθρώπων που αντιμετωπίζουν προβλήματα εξάρτησης·
· Υποστήριξη σε ιατρικά, νομικά και εκπαιδευτικά ζητήματα·
· Υποστήριξη σε επαγγελματικά ζητήματα·
· Δράσεις ευαισθητοποίησης σε πολιτιστικά, κοινωνικά και οικολογικά ζητήματα·
· Φυσιολατρικές / αθλητικές δραστηριότητες·
· Δράσεις εθελοντικής εργασίας·
· Προσέγγιση χρηστών ψυχοτρόπων ουσιών στο δρόμο (streetwork)·
· Υποστήριξη συγγενών και οικείων χρηστών ψυχοτρόπων ουσιών ή ανθρώπων με άλλα ψυχοκοινωνικά προβλήματα.
Β. Παρεμβάσεις Ενημέρωσης, Ευαισθητοποίησης και Πρόληψης της Χρήσης Ψυχοτρόπων Ουσιών
Το Πρόγραμμα Προαγωγής Aυτοβοήθειας αναπτύσσει βασισμένες στην κοινότητα, συστημικές (οικογένεια, σχολείο, συλλογικότητες, φορείς και υπηρεσίες, ΜΜΕ) παρεμβάσεις πρόληψης. Η προσέγγιση αυτή θεωρείται η πλέον αποτελεσματική στρατηγική πρόληψης, καθώς επιχειρεί να ενισχύσει ή / και να αποκαταστήσει το διαρρηγμένο κοινωνικό ιστό και να προάγει την κοινωνική ευημερία. Υπό αυτό το πρίσμα, η πρόληψη των ναρκωτικών αφορά μία ευρύτερη γκάμα ζητημάτων ζωής τα οποία οι πολίτες αναγνωρίζουν ως σημαντικά και τα οποία συμβάλλουν στη δημιουργία ενός υποστηρικτικού περιβάλλοντος που προάγει την ευημερία και περιορίζει τη ζήτηση και τη χρήση ψυχοτρόπων ουσιών.
Με βάση τα παραπάνω οι παρεμβάσεις πρόληψης του Προγράμματος Προαγωγής Αυτοβοήθειας διαρθρώνονται σε τρία επίπεδα τα οποία έχουν συμπληρωματική σχέση μεταξύ τους:
α) Καθολική πρόληψη: Παρεμβάσεις στο σύνολο του νεανικού πληθυσμού με στόχο την αποτροπή ή καθυστέρηση έναρξης της χρήσης ουσιών και της εμφάνισης των συναφών προβλημάτων.
β) Επικεντρωμένη πρόληψη: Παρεμβάσεις σε άτομα υψηλού κινδύνου, μέλη ευπαθών κοινωνικών ομάδων, τα οποία λόγω έλλειψης κοινωνικών δεσμών, πόρων και ευκαιριών, ενδέχεται να είναι πιο επιρρεπή στη χρήση ουσιών.
γ) Ενδεδειγμένη πρόληψη: Παρεμβάσεις διακοπής της χρήσης ουσιών σε νεαρά άτομα που έχουν αρχίσει τον πειραματισμό με τις ουσίες.
Για την επίτευξη των παραπάνω στόχων το Πρόγραμμα Προαγωγής Αυτοβοήθειας παρεμβαίνει και συνεργάζεται με όλες τις κοινωνικές δομές σε τοπικό επίπεδο:
· Παρεμβάσεις στην οικογένεια·
· Παρεμβάσεις στη σχολική κοινότητα·
· Παρεμβάσεις εκτός σχολικού πλαισίου σε νέους·
· Παρεμβάσεις στην κοινότητα·
· Παρεμβάσεις σε συνεργασία με τα ΜΜΕ.
Η παραπάνω προσέγγιση συμπλέει με τη θεώρηση του Υπουργείου Παιδείας, Δια Βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων για την Αγωγή και Προαγωγή Υγείας στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση. Επιπλέον, η εφαρμογή παρεμβάσεων πρόληψης στη βάση των αναγκών των τοπικών κοινωνιών, κεντρική στρατηγική του Προγράμματος Προαγωγής Αυτοβοήθειας, αποτελεί στόχο του τρέχοντος Εθνικού Σχεδίου Δράσης για τα Ναρκωτικά (1ος Άξονας: Πρόληψη, Δράση 2: Εθνικό Δίκτυο Πρόληψης). Σύμφωνα με τις διακηρύξεις της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας, εμπεριέχει τα κρίσιμα εκείνα χαρακτηριστικά για τη δημιουργία σχολείων και κοινοτήτων που προάγουν την ευημερία των μαθητών και των πολιτών αντίστοιχα. Οι παρεμβάσεις πρόληψης του προγράμματος έχουν την έγκριση του Υπουργείου Παιδείας, Δια Βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων.
Καινοτομία
Το Πρόγραμμα Προαγωγής Αυτοβοήθειας αποτελεί μια καινοτόμα πρόταση στην αντιμετώπιση της εξάρτησης από ψυχοτρόπους ουσίες και γενικότερα των ψυχοκοινωνικών προβλημάτων. Τα πρωτοποριακά στοιχεία που ενσωματώνει στη λειτουργία του είναι:
· Αξιοποίηση των πλέον σύγχρονων θεωριών και πρακτικών αντιμετώπισης των ψυχοκοινωνικών προβλημάτων.
· Αναίρεση του παραδοσιακού παραδείγματος παροχής βοήθειας, έμφαση στην κοινωνική και πολιτική διάσταση των ψυχοκοινωνικών προβλημάτων.
· Ανάπτυξη συμμετοχικών δράσεων με τους άμεσα ενδιαφερόμενους, με επίκεντρο την κάλυψη αναγκών, την προάσπιση των δικαιωμάτων και την επίλυση των προβλημάτων τους.
· Ενδυνάμωση της ιδιότητας του πολίτη.
· Ανάδειξη της κοινωνικής ευθύνης του επιστήμονα.
· Παροχή μεγάλου αριθμού ποιοτικών υπηρεσιών σε σταθερή βάση, με χαμηλό κόστος και χωρίς λίστες αναμονής.
· Υλοποίηση τρίτης γενιάς παρεμβάσεων πρόληψης για πρώτη φορά στην ελληνική πραγματικότητα.
· Ανάπτυξη νέων μεθοδολογικών προσεγγίσεων στην έρευνα, μέσα από τη μεθοδολογία της Συμμετοχικής Έρευνας Δράσης.